پازلی که کامل نمی‌شود

نمایش «سرزمین‌های شمالی» به کارگردانی شیما عرب که در سالن استاد انتظامی روی صحنه رفت، یک پازلِ روایتی از زندگی دختری جوان است که در سوگ درگذشت مادرش نشسته و خاطرات دور و نزدیک خود را مرور می‌کند. این نمایشنامه که مونا احمدی آن را نوشته است، ساختاری قطعه‌گونه دارد. قطعه که در اصل قالبی ادبی است و بعدها به دنیای درام‌ راه یافته، بر اساس تجزیه حافظه، اندیشه و احساسات شکل می‌گیرد و مخاطب را به چیزهایی ظاهراً کوچک و ناچیز ارجاع می‌دهد.

شخصیت اصلی نمایش «سرزمین‌های شمالی»، در اتاق هتلی که آخرین سکونت‌گاه مادرش قبل از مرگ بوده است، تلاش می‌کند خاطرات شکستهِ شده‌اش را به هم بچسابند و از آن آیینه‌ای بسازد برای شناخت دوباره خود. این دختر جوان و دانشجو (با بازی مونا احمدی) که از فرانسه به ایران آمده است، در فضایی هذیان‌آمیز، به هر چیز ریز و کوچکی در رابطه گذشته خود و مادرش چنگ می‌اندازد تا به تعریفی دوباره از زندگی و مفهوم خانواده برسد.

اگرچه مونا احمدی در نمایشنامه‌اش، با جسارت روش قطعه‌نویسی را برمی‌گزیند و از این راه مخاطب را با برانگیختن احساساتش، همراه شخصیت می‌کند، اما در کل نمی‌تواند متنی بی‌نقص را شکل دهد و پازل را به درستی کامل کند. از این رو «سرزمین‌های شمالی»، نمایشنامه‌ای است که هنوز جای کار کردن دارد تا از یک متن کمی گنگ، تبدیل به یک اثر گویا و اندیشه‌ورز شود.

از نظر اجرایی، شیما عرب، کارگردان نمایش میزانس درستی را برای این نمایش طراحی نکرده است. چیدمان صحنه در عرض زیاد، بی‌استفاده ماندن بعضی از نقاط صحنه و حرکت‌های نامتناسب بازیگران در این فضا، نیازمند یک بازنگری کلی است.

با توجه به این‌که «سرزمین‌های شمالی» تنها دو بار در جشنواره فجر روی صحنه رفته و یک هفته تا اجرای عمومی‌اش وقت دارد، بی‌شک فرصت رفع نواقص و کاستی‌های خود را دارد. یکی از این موارد، بازی‌ مجید یوسفی است که در نقش چهار مرد نمایش ظاهر می‌شود و از این رو نقش آفرینی‌اش اهمیت مضاعف می‌یابد. او که در نقش‌های متفاوت مسوول هتل، وکیل، پدر و ملوان کشتی دیده می‌شود، بازی‌ای لرزان و شتاب‌زده را از خود بروز می‌دهد که به فضای حسی کار لطمه می‌زند و ارتباط تماشاگر با نمایش را مختل می‌سازد.

طراحی صحنه کاربردی و زیبا، مهم‌ترین وجه مثبت اجرای نمایش «سرزمین‌های شمالی» است؛ پرده‌های توری که فضاهای خیالی و واقعی و رویدادگاه‌های مختلف را به ظرافت از هم جدا می‌سازند. این پرده‌های توری، به‌ هیچ‌وجه بین امروز و گذشته، واقعیت و خاطره و اینجا و آنجا مرز نمی‌سازند؛ به راحتی کنار زده می‌شوند و از این راه، لایهِ لایهِ، کل داستان آشکار می‌شود. با این‌حال برای اجراهای عمومی این نمایش در اسفند ماه، طراحی، دوخت و نصب پرده‌ها، نیازمند دقت بیشتر است.

گروه تئاتر بوهمی در کارهای پیشین خود مثل «نقاشی اشر» به کارگردانی فریبرز کریمی و شیما عرب در دو نمایشی که پیش از این کارگردانی کرده است، به ویژه در «پینوکیو»، اجراهای خوبی را پشت سر گذاشته‌اند که با بازنگری و اصلاح نواقص و کمبودهای «سرزمین‌های شمالی»، می‌توانند تجربه‌ای موفق‌تر را روی صحنه بیاورند و کارنامه‌ای پُر بارتر را بسازند.

مهدی یاورمنش

عضو کارگروه نقد سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر