نگاهی به نمایش «چهل گیس» نوشته و کار حسین جمالی
حسن کچل، مسافر کوچولو، پینوکیو و دیگران
سید جواد روشن- یکی از ویژگی‌های مهم یک اثر نمایشی، سرگرم کننده بودن است. نمایش " چهل گیس" مخاطب را سرگرم می کند، باعث خنده و لذت می شود و پیام خودش را نیز منتقل می‌کند. از این رو باید نمایش "چهل گیس" را اثری موفق دانست. نمایش ریتیم خوبی دارد. برای خنداندن مخاطب به هر وسیله و حرکتی متوسل نمی شود و در ساحت خود اثر به خلق لحظات کمدی دست می زند. بازیگران نمایش حضور صحنه‌ای موفقی دارند و به خوبی از پس خواندن اشعار و آواز ها بر می آیند. یک اجرای موزیکال نیازمند بازیگرانی است که توانایی این کار را داشته باشند و نمایش "چهل گیس" به خوبی از این امکان بهره برده است. یکی دیگر از امتیاز های کارگردانی این اثر، استفاده از ظرفیت های نمایش ایرانی است. حسین جمالی در کارهای پیشین خود نشان داده است که دل‌مشغولی و توانایی استفاده از ظرفیت نمایش‌های ایرانی را در آثارش دارد. از طرف دیگر در کارهای گذشته خود تلاش قابل ارزشی در تبدیل آثار کلاسیک به اجراهایی در ساحت نمایش ایرانی داشته است.
چهل گیس
نوشته و کار: حسن جمالی
بازیگران: (به ترتیب ورود)بهناز نادری، فربد فرهنگ، وحید نفر، مسیح کاظمی، یلدا عباسی، مجید رحمتی، آرش غلام آزاد
مجموعه تئاتر شهر / تالار چهارسو/ خرداد 96
داستان‌های حسن کچل و چهل گیس هر یک به اشکال مختلف روایت شده است: قصه حسن کچل، ملک جمشید و چهل گیس و ... و یکی از این قصه ها نیز پیوند داستان حسن کچل با چهل گیس است. حسن که پسری تنبل و تن پرور است به بهانه خوردن سیب هایی که مادرش در راه برای او می چیند از خانه خارج می شود و در ادامه با دختری زیبا به نام چهل گیس آشنا می شود که در دست دیو اسیر است. عشق حسن کچل به دختر باعث می شود تا رنج رسیدن به دختر و رهایی او را تحمل کند و در نهایت در مسیر رهایی چهل گیس و رسیدن به او، حسن کچل به درک و رشد عمیق تری از زندگی می رسد. در نمایش های سنتی ما و همچنین در تعزیه الگوی داستانی سفر زیاد به چشم می خورد. الگویی که ریشه در ادبیات ما دارد. سفری که الزاما زمینی و جغرافیایی نیز نیست و در سفرهای زمینی نیز معمولا مقصد در جای دیگری است و باید با نگاه عرفانی و اشراقی آن را دریافت و معنا کرد. در نمایش "چهل گیس" نوشته و کار حسین جمالی نیز داستان حسن کچل و عشق او به چهل گیس روایت می شود. جمالی در روایت خود رویکردی موزیکال دارد و سعی کرده است با شعر و آواز این قصه را برای مخاطب جذاب تر روایت کند. شاید وقتی صحبت از داستان حسن کچل به شیوه موزیکال می شود، در وهله اول به یاد نسخه سینمایی حسن کچل اثر به یادماندنی شاعر سینمای ایران، زنده یاد علی حاتمی بی افتیم که از جمله فیلم های موزیکال سینمای ایران و روایتی از قصه حسن کچل است ولی در این نسخه صحنه ای، جمالی مسیری متفاوت را رفته است. در اینجا حسن کچل برای رسیدن به چهل گیس و شکست دادن دیو با شخصیت های آشنایی از قصه های دیگر مواجه می شود: مسافر کوچولو، زورو و پینوکیو که آن ها هر کدام به نوبه‌ی خود کمک می کنند تا حسن کچل به هدف خود برسد. در اینجا نیز الگوی سفر به خوبی مورد استفاده قرار گرفته و عشق بهانه ای است برای آغاز این سفر است. در بررسی نمایشنامه‌ی "چهل گیس" باید گفت این اثر چند ویژگی مناسب دارد: تلفیق خوب و موثر بین شخصیتی از ادبیات داستانی ایران با سایر شخصیت‌های آشنا در ادبیات سایر کشورها، موفقیت در نگارش روایتی موزیکال، پرداخت مناسب و توجه به موضوعات روز و داشتن نگاهی اجتماعی به قصه. اما در این میان یکی از ایرادات نمایشنامه می‌تواند نحوه حضور راوی باشد. از آنجایی که مخاطب قرار است قصه‌ای ببیند و بشنود و با توجه به الگوی خود قصه‌ی اصلی، وجود راوی می‌تواند درست باشد ولی به نظر، نویسنده در پرداخت شخصیت راوی چندان موفق نبوده و استفاده از نقش جادوگر (دیو) برای روایت قصه قابل بحث است.
اما در اجرا نمایش امتیازهای بیشتری دارد. یکی از ویژگی‌های مهم یک اثر نمایشی، سرگرم کننده بودن است. نمایش " چهل گیس" مخاطب را سرگرم می کند، باعث خنده و لذت می شود و پیام خودش را نیز منتقل می‌کند. از این رو باید نمایش "چهل گیس" را اثری موفق دانست. نمایش ریتیم خوبی دارد. برای خنداندن مخاطب به هر وسیله و حرکتی متوسل نمی شود و در ساحت خود اثر به خلق لحظات کمدی دست می زند. بازیگران نمایش حضور صحنه‌ای موفقی دارند و به خوبی از پس خواندن اشعار و آواز ها بر می آیند. یک اجرای موزیکال نیازمند بازیگرانی است که توانایی این کار را داشته باشند و نمایش "چهل گیس" به خوبی از این امکان بهره برده است. یکی دیگر از امتیاز های کارگردانی این اثر، استفاده از ظرفیت های نمایش ایرانی است. حسین جمالی در کارهای پیشین خود نشان داده است که دل‌مشغولی و توانایی استفاده از ظرفیت نمایش‌های ایرانی را در آثارش دارد. از طرف دیگر در کارهای گذشته خود تلاش قابل ارزشی در تبدیل آثار کلاسیک به اجراهایی در ساحت نمایش ایرانی داشته است. آثاری همچون: "مجلس انتقام‌جویی هملت" و "مجلس شبیه لیر بیچاره" . در نمایش "چهل گیس" نیز او به خوبی موفق شده تا با استفاده از برخی نشانه ها و امکانات نمایش های ایرانی، از قبیل: روضه خوانی، سایه بازی، تعزیه و .... نمایش خود را اجرا کند. همچنین نشستن بازیگران در کنار صحنه، بازی کردن در چند نقش، ارتباط گرفتن با مخاطبان و ایجاد فاصله بین نقش و بازیگر، از جمله ایده هایی است که جمالی برای اجرای یک نمایش ایرانی از آن بهره گرفته است.
"چهل گیس" در طراحی صحنه نیز موفق است. ایده حمید پورآذری برای طراحی صحنه ساده و بسیار کاربردی و در خدمت اثر است و حسین جمالی نیز به خوبی از این ظرفیت در کارگردانی خود بهره گرفته است. یک صحنه خالی که از دو باکس چرخان تشکیل شده و به خوبی فضاهای مختلفی را ایجاد می کند. در مجموعه صحنه شلوغ نیست. آکسسوار و ... در کمترین حد خود است و همه چیز توسط بازیگران، طراحی صحنه و نور خلق می شود. البته در این میان و با توجه به امکانات نوری تالار چهارسو، نور پردازی می توانست دارای تنوع بصری بیشتری باشد و تصاویر متنوع تری را از طریق نورپردزای خلق کرد. طراحی لباس نیز ساده و خدمت کار است و تنها ایده متفاوت آن طراحی لباس دیو با نشانه هایی از اشقیا در مجالس تعزیه است که ای کاش چنین نگاهی در طراحی لباس سایر اشخاص نمایش نیز مورد توجه و استفاده قرار می گرفت.
نمی‌توان از نمایشی موزیکال صحبت کرد ولی در مورد موسیقی آن ننوشت. بی شک یکی از مهمترین عناصر در یک نمایش موزیکال، موسیقی است. در نمایش "چهل گیس" نیز مایکل تیوا در مقام آهنگساز و تنظیم کننده، نقشی موثر و موفقی در اجرا دارد. البته اگر در مجموع جنس ترانه ها و ملودی ها بیشتر ایرانی بود و از سازهای ایرانی نیز استفاده بیشتری می شد به تولید و اجرای یک نمایش ایرانی کمک بیشتری می کرد که البته می توان این موضوع را تنها یک سلیقه هنری دانست و انتخاب گروه استفاده از جنس موسیقی پاپ و مردمی‌تر است که در مجموع موفق نیز هست.
در کل می توان گفت نمایش "چهل گیس" اثری ساده، صادق و موفق است که به مخاطب خود احترام می گذارد و می شود کاملا دغدغه تولید و اجرای یک تئاتر را در آن دید. تئاتری که تولید کنندگانش برای آماده سازی و اجرای آن زحمت کشیده اند.
سید جواد روشن ( عضو کانون ملی منتقدان تئاتر ایران)