انتظار کشنده و تلخ در کروماکی

نمایش«کروماکی» به کارگردانی مارین ون‌هولک با موضوع مهاجرت غیر قانونی از ترکیه به یونان و اروپا در تماشاخانه "دا" به روی صحنه می رود. درک موقعیت و سختی‌های مسئله مهاجرت غیر قانونی زمانی قابل لمس است که شما خود یکی از مهاجران غیر قانونی قلمداد شوید. اما چطور می شود این فضا را برای یک مخاطب فراهم کرد. شاید بتوان گفت یکی از بهترین ترفندها، قرار دادن تماشاگر در وضعیت مهاجران غیرقانونی است. به وجهی که باورکند خودش یکی از مهاجران غیرقانونی است. نمایش کروماکی این فضا را به خوبی  اجرا می کند. اولین مسئله ای که به شدت در ایجاد فضاسازی به کارگردان کمک می کند، سالن نمایشی است که انتخاب شده. سالن نمایش دا یک حمام قدیمی است و مخاطب باید از پله های آن پائین برود و در فضایی غیر متعارف همچون دخمه ای قرار بگیرد. دومین مسئله اینکه مخاطبان یک نفر یک نفر وارد می شوند و در اولین برخورد گویا در یک دفتر مهاجرت وارد شده اند وبرای مهاجرت آمده اند. بنابراین تماشاگر بی آنکه بداند خودش یکی از مهاجران غیرقانونی است. منشی دریک نمایش کاملا بدهه از مخاطب سوالاتی می پرسد مبنی بر انتخاب کشوری که قصد دارد مهاجرت کند و تماشاگر مجبور می شود در سیر جریان تولید اثر نمایشی شرکت کند. این پرسش و پاسخ باعث می شود تا روند تماشگر-بازیگر شکل بگیرد. یکی از تکنیک هایی که درچند سال گذشته بسیار مورد توجه قرارگرفته. سپس از او خواسته می شود تا در زیر زمین منتظر باشد. از این جا او خود را یک مهاجر غیر قانونی می بنید. اصولا در سلن های نمایشی برای مخاطب صندلی درنظر گرفته می شود اما این بار مخاطبان در فضایی هستند که بیشتر به یک دخمه خارج از شهر شبیه است ودر زیر زمینی هستند که هر شخص با ساک و وسایل شخصی آمده تا از این سرزمین مهاجرت کنند. کسی سرفه می کند، کسی گریه می کند ...آن سو تر یک دختر و پسر جوان خوشحال هستند که می خواهند مهاجرت کنند. اما شما به عنوان مخاطب به اطراف می نگرید تا وسیله ای برای نشستن پیدا کنید.چند قوطی حلبی غیر متعارف در گوشه ای وجود دارد که می توان آنها را جا به جا کرد و در هر گوشه ای از این محیط که اراده کردید؛ بنشینید. این فضا خود نقشی دوگانه ایجاد می کند. اول آنکه مخاطب خود؛ زاویه نگاهش را به مهاجران اتتخاب می کند. یعنی با قرار گرفتن در هر گوشه زوایای دیگر سالن را ممکنه است از دست بدهد.زیرا در هر گوشه ای دو بازیگر در حال بازی هستند و دوم او نیزاختیار انتخاب محل نشیمنگاه خود را برعهده دارد. شکستن قوانین متعارف و چهارچوب هایی که برای مخاطبان یک نمایش وجود دارد از دیگر ویژگی های این اثر نمایشی است. اما متن جاری در لحظه هایی است که مخاطبان به رفتار و انتظار کشنده مهاجران غیر قانونی دارند؛ خیره است. متن  اساسا در همین انتظار کشنده و تلخ و مهلک گم شده است . سیلان دیالوگ ها، اینکه مخاطب انتخاب می کند تا به کدامین دیالوگ ها، گوش کند و در کدام بخش از صحنه بنشیند، نوعی بداهه سازی و زندگی وارگی را ایجاد می کند. از سوی دیگر استلیزگی در طراحی صحنه، نورپردازی نقش اساسی برای توجه به بازی بازیگران ایجاد می کند. آنچه در این نمایش اهمیت دارد بازی بازیگران، رئالیسم و زندگی وارگی همچنین موقعیت کشنده مهاجران غیر قانونی است. انتظارکشنده ای که هر مخاطبی را به فکر «پایان» وا می دارد. اما پایان چه چیزی؟ پایان نمایش یاپایان انتظاری که مهاجران غیرقانونی درآن معلق هستند تا از این دخمه خارج شوند و به سرزمین آرزوهایشان برسند. ناگهان صدایی پخش می شود یک راوی فرآیند ادامه نمایش را دردست می گیرد. یک دختر با تعریف وقایعی که حول محور انتظار در این دخمه است ذهن مخاطبان را بیش از بیش به پایان این انتظار می کشاند. فضایی که برای مخاطبان همراه با همذات پنداری است. یکباره همه مهاجران غیر قانونی بلند می شوند؛ گویا کشتی آمده تا آنها را منتقل کند. آنها مدتی درکنار درب می ایستند تا از این فضای بغرنج خلاص شوند؛ اما ناگهان گفته می شود که مشکلی پیش آمده و همه سرگردان به جای خود باز می گردند. دختری که ازخانواده خود دور افتاده است می گرید و این گریه کشنده، روح هر مخاطبی را می آزارد. حتی صدای راوی که ما را در جریان نتظار کشنده مهاجران پیش می برد.

این نمایش از لحاظ بداهه سازی، خلق تصاویر به کمک مخاطبان، ایجاد صحنه های نمایشی و بازی های یک دست وباور پذیر بازیگرانی همچون پریسا مقتدی، خسرو پسیانی،مینا درودیان، میثم میرزایی، دیبا خاتمی، شهریار زنجبیلی‌فرد و....قابل تامل است. بیش از همه، ایجاد فضا سازی ایی که مخاطبان را در دل روند مهاجرت غیر قانونی قرار می دهد، تکان دهنده است و تاثیرگذاری نمایش را بیش از بیش بالا می برد. مسئله ای که زندگی وارگی را در دل جریان نمایش ایجاد می کند. این نمایش از این منظر قابل تامل است و شایدکمتر نمایشی بتواند تاثیرگذار باشد. بالاخص که نمایش کروماکی نمایش مشترکی با کشور هلند و با همکاری کمپانی «استت» با گروه «هنرهای معاصر ویرگول» و همچنین تماشاخانه «دا» است.

 

مریم جعفری حصارلو- عضو کانون ملی منتقدان تئاتر ایران

منبع: روزنامه ایران