چیزهای که نمی‌بینیم ولی می‌شوند

درباره‌ی نمایش «هیدن»

چیزهایی که نمی‌بینیم و می‌شوند

مهدی نصیری

تئاتر هیدن را ببینید. شش ماه تئاتر نبینید، ولی این اجرا را از دست ندهید. همه‌ی ذهنیت‌هایشان درباره شیوه‌ها و سبک‌های اجرایی را چندساعت کنار بگذارید و با تمام وجود از دیدن جادوی تئاتر لذت ببرید؛ قول می‌دهم که هیدن همه‌ی آن چیزهایی که از یک تئاتر ناب توقع دارید را در خودش دارد. شده روی زمین بنشینید یا روی پله یا حتی ایستاده؛ ولی حتما این اجرا را ببینید. هنرمندانه و خلاق است. جگر آدم حال می‌آید وقتی سالن را بعد دیدن‌ش ترک می‌کند. من‌که دلم می‌خواهد یک‌بار دیگر هم ببینم‌ش. فکر می کنم که تئاترشهر به‌عنوان یک تالار دولتی کارش باید حمایت از تولیداتی مثل این باشد. یک تئاتر باکیفیت و خلاق و کامل مثل این، باید سه، چهار ماه اینجا اجرا برود. مسیر درست این‌ست که تئاترشهر به‌جای طمع مالی به اجراهای بازاری عامه‌پسند دیگر سالن‌ها، سالی چند نمایش مثل هیدن داشته باشد که خصوصی‌ها بیایند سراغش. امیدوارم که یا تئاترشهر بازهم تمدیدش کند یا اینکه در سالن‌های دیگر اجرا برود. تئاتری مثل این، چه اشکالی دارد که اصلا یک‌سال یا بیشتر و تا زمانی که تماشاگر دارد، روی صحنه باشد.

در هیدن و درام کم‌نقص آن، مبنا ارتباط است؛ قصه‌اش را یکی رو به تماشاگر تعریف نمی‌کند. عملکردهای روایی مبتنی بر ارتباط میان کارکترها و عناصر اجراست که مثلا یک عنصر ساخت‌ش، می‌شود: «دیالوگ»؛ (درمقابل مونولوگ که کیفیت پایینی دارد) در هیدن، این ارتباط ناب دراماتیک را عناصر و مولفه‌های بسیار دیگری ساخته‌اند. نورپردازی، بازیگری، صدا و موسیقی و افکت و به‌ویژه میزانسن چنان درهم و با هم حامل یک حس و تفکر و کنش هستند که شده‌اند یک پیکره؛ جادو می‌کنند. اجرا نفس‌گیر است و یک لحظه نمی‌توانی رهایش کنی. می‌خواهی با ولع تمام همه‌ی لحظه‌هایش کشف و درک کنی. جادوی هیدن حاصل فضا، جادوی تاثیر، و کنش‌های نادیدنی‌ست حس می‌شوند. در اجرای کوروش شاهونه، همه‌ی‌ عناصر اجرا، شده‌اند: راوی درام تکان‌دهنده‌ای که شاهونه آن‌را با ریحانه رضی نوشته است. تجربه‌ی مواجهه با هیدن غریب است. تازه است. طور دیگری و چون یک تئاتر ناب است تمام مدت از دیدن و حس کردنش لذت می‌بری. رویدادهای نفس‌گیر این درام نه آن‌قدر بیرونی‌اند که فقط دنبال‌شان کنی و نه آنقدر درونی که تنها احساس شوند. هیدن با خود جادویی از جهانی غریب را حمل می‌کند که تنها و تنها در نتیجه تکنیک‌های دراماتیک و اجرایی به‌وجود می‌آید. این‌جا اتفاقا از معدود جاهایی است که میکروفن (HF) کاربرد دارد. در جادوی این جهانی که در شنیدن و بوییدن و حتی ندیدن چیزها، باید اغراق شود، میکروفن بخشی از تکنیک درک جهان‌ست. نجواها و حضور غریب ژان در صحنه بدون این نمی‌توانست قلب‌مان را در بخش‌هایی از اجرا تکان بدهد. هیدن اجرای فوق‌العاده‌ای‌ست. درام‌ش به شما اجازه نفس کشیدن نمی‌دهد؛ وضعیتی تعیین می‌شود و مدام وضعیت دیگری از دل آن زاده می‌شود تا پایان نمایش. هفتاد دقیقه یک‌نفس رویدادهای غیرقابل‌پیش‌بینی پشت‌هم می‌آیند و تکرار نمی‌شوند؛ هرکدام کنشی مستقل از دیگری دارند و هربار تکان‌دهنده‌تر. این درام را ضرباهنگ اجرایی به روایت می‌گذارد که بازی ریحانه رضی تبدیل به جادویش می‌کند. ریحانه رضی در هیدن بی‌نظیر است. همه خوب‌ند. همه‌ی بازیگران و همه‌ی عناصر اجرا. اما این یک نفر خیلی خوب توانسته مدیر اتمسفر اجرا در صحنه باشد. صدایش، لحن صدایش، تنظیم تونالیته و آهنگ بیان‌ش با مود هر لحظه‌ی اجرا دارد جادو می‌کند. رفتار و حرکت و تمام جزئیات بازی این بازیگر هیدن را به تمام معنا ساخته است.

هیدن جادوی پرداخت معنایی عمیق و انسانی با زبان تئاتر است؛ در یک چنین اجرایی‌ست که تئاتر به‌مراتب عمیق‌تر از علوم و هنرهای دیگر عمل می‌کند. ژرف‌ساخت انسانی و اخلاقی هیدن به هیچ زبانی جز این نمی‌توانست این‌اندازه زیبا روایت شود.

مهدی نصیری (عضو کانون ملی منتقدان تئاتر ایران)