بورژواهای نوکیسه‌ای که حتی حاضر به شنیدن نظرات دیگران نیستند

جواد متین

 "هنر" در سال 1994 توسط نویسنده دو رگه ایرانی ـ مجار ساکن پاریس نوشته شدو موجب شد برای او شهرت فراوانی کسب کند. یاسمینا رضا مهم‌ترین درام نویس دهه آخر قرن 20 فرانسه به شمار می‌رود. در کشور ایران یاسمنا رضا را بیشتر با دو نمایشنامه "هنر" و "خدای کشتار" می‎شناسند. اصلی‌ترین مضمون نمایشنامه "هنر" تقابل سنت و مدرنیته است که در قالب ستیز کلامی دو دوست به نام‌های مارک و سرژ دیده‌می‌شود و دوست دیگری به نام ایوان میانداری کرده و هر از گاهی طرف یکی را می‌گیرد.

"هنر" از دسته نمایشنامه‌های فلسفی است که با نگاهی فلسفی پدیده هنر را از دو منظر کلاسیک و مدرن مورد واکاوی قرار می‌دهد. اصولا پدیدارشناسی با تفکیک آگاهیِ با واسطه و بی‌واسطه از یکدیگر، آگاهی انسان را از پدیدارهای ذهنی که بدون واسطه در ذهن وی ظاهر می‌شوند و ممکن است حتی عینیتی هم نداشته باشند، مطالعه می‌کند. هوسرل معتقد است هر فعالیت ذهنی «وجه التفاتی» خاصی دارد، یعنی چیزی که ذهن ما در موردش به تفکر می‌پردازد در یک لحظه خاص به دلیل التفات ذهنی موجود م‍ی‌شود، حال آنکه ممکن است آن وجود ذهنی، موجودی عینی نباشد. در نظر هوسرل موضوع فلسفه همین موضوعات مورد آگاهی است، یعنی هر آنچه که تجربه م‍ی‌کنیم، اعم از اینکه وجود داشته باشد یا نداشته باشد. هوسرل اصطلاح پدیدارشناسی را هم برای «روش» خاص و هم برای اصول و مبانی فلسفی خود به کار می‌برد. او از دو واژه «منشاء» و «آغاز» در تبیین و توضیح این اصول و مبادی استفاده می‌کند. اندیشهٔ هوسرل با خودآگاهی مبتنی بر پدیدارشناسی آغاز می‌شود و بر نقطه آغازین تفکر تأکید می‌ورزد و بر این باور است که اندیشمند می‌تواند بر سبق ذهن‌ها و تمایلات غالب آمده و تنها بر مطالب متیقن اتکا داشته باشد. یاسمینا رضا در نمایشنامه "هنر" به تقابل اعتقاد به سبک‌های هنری بعنوان پدیده‌ها به روایت ستیز فطرت و اندیشه انسان معاصر دست می‌یازد. منشاء و آغازگاه رفتار هر انسان را فطرت و اصالت درونی او بر می‌شمرد و در این نمایشنامه مورد دستمایه قرار می‌دهد.

اساسا در نمایشنامه‌های فلسفی آموزش داده نمی‌شود و عموما ستیز دیدگاه‌هاست که در اثر بیشتر به چشم می‌آید. در این نمایش‌ها تعقل اصل است و فلسفه‌ خاصی را ارئه نمی‌دهند. یعنی فلسفه ویژه‌ای را تبلیغ و ترویج نمی‌کنند. ستیز برای تفکر آدمی است و برای تحریک او برای فکر کردن است. نمایش‌های فلسفی تشویق به فکر کردن می‌کنند ولی مضمون فکر کردن را تبلیغ نمی‌کنند، بیشتر شیوه فکر کردن را آموزش می‌دهند. مسائل کبیر عالم بشری و مکاشفاتی و متافیزیکی مطرح می‌شود و عقلانیت همنشین با احساس است. از طریق استدلال و چالش‌های فلسفی مسئله ارائه می‌شود.کارآکترها فوق بشری هستند ویا عملی فوق بشری دارند. در "هنر" شاهد ترسیم فراز و نشیب‌های زندگی روشنفکرنماهایی هستیم که هنر وسیله‌ای برای تفاخر و خودنمائی آنهاست و در مقابل انها شاهد دیدگاهیی جامعه‌شناسانه‌ای هستیم که در لایه‌های زیرین متن وجود دارد. بورژواهایی که حتی حاظر به شنیدن نظرات دیگران نیستند. نو کیسه‌های بی‌بته‌ای که برای تفاخر و تظاهر به هر چیزی چنگ‌اندازی می‌کنند. و هنر برای آنها دستآویزی است تا زور و قدرت خود را به رخ دیگران بکشند و وسیله‌ای برای تفاخر آنهاست. اما یاسمینا رضا "هنر" را بعنوان پدیده‌ای کیفی و انسانی وسیله‌ای برای گفت و گو،رفاقت و نزدیکی انسانها و به وجود آورنده روابط عاطفی آدمها در نظر گرفته و شاهد رشد و نمو مولفه‌ها و عناصر عالی شخصیت در کارآکترها هستیم.

وحید رهبانی کارگردان جوان و پرحاشیه تئاتر که از قضا اینروزها در سریال گاندو ایفای نقش می‌کند نمایشنامه "هنر" یاسمینا رضا را با بازی داریوش فرهنگ، امید روحانی و سید محسن حسینی کارگردانی کرده است. او در این نمایش با خلق فضای مناسب و باور پذیر و بهره بردن از بازی روان و شایسته هر سه بازیگر مولف و باتجربه تئاتر و سینمای ایران، اجرایی بسیار جذاب و دلنشینی را به مخاطب ارائه داد. طراحی صحنه کاربردی و متوازن بازی‌های اصولی و ارتباط مناسب با تماشاگر با توجه به متد اجرایی موجب نزدیکی بیشتر تماشاگر با این اثر شده است. از نظر ارتباطات بصری توازن صحنه و انتخاب رنگ‌ها،خطوط و نورپردازی به تقابل و تعریف مکان‌ها و زمان‌ها و تقابل سبک‌های هنری را دو چندان جذاب می‌کند. علیرغم اینکه نمایش هنر قبلا توسط داوود رشیدی نیز در ایران به روی صحنه رفته است، وحید رهبانی با تولید این اثر نشان داده است که بعنوان یک جوان قوه بالایی در جامعه شناسی دارد و جامعه پیرامونی خود را به خوبی می‌شناسد. هنرمندی توانمند است و شایستگی این میزان توجه در سینما و تئاتر کشور را دارد.