در حال بارگذاری ...
نگاهی به نمایش «روز عقیم » نوشته و کارگردانی حسین کیانی

تن‌هایی رنجور از تنهایی

امید طاهری- روز عقیم بر پایه ماهیت آزاد اندیش و دموکراتیک تئاتر زاده شده و پس از دهه ها فراموشی تاریخی ما، سه زن از قلعه های معروف شهر نو را جان می بخشد تا اینبار ذهن هوشیار، فارغ از خشم و خشونت شرایط انقلابی و تفکر رشد یافته ی مخاطب امروز، دوباره شاهد جان دادن شان باشد. ولی اینبار از زاویه ای دیگر، زیست زنانه آنها را به نظاره بنشیند، با دردهای آنها مواجه شود، آرزوها و امیدهایشان را بشنود و در یک بستر فراجنسیتی، مابه ازای پری بلنده و دیگر زنان سوخته ی قلعه را در اجتماع امروز جستجو کند تا از پس این تامل و تمرکز، حقیقت چهره بنماید.

 

تئاتر فرصتی است برای دیالوگ. این فرصت را به هر که بخواهد می دهد. در این ساحت جایگاه و مقام و مرتبه هیچ اولویتی ایجاد نمی کند. از همین روست که تئاتر سفارشی و تئاتری که تن به اولویت های فرمایشی از سوی قدرت و گیشه  می دهد، با روح دموکرات تئاتر در تناقض قرار می گیرد. در این وادی، هم پادشاه حق سخن گفتن دارد و هم رعیت. هم جلاد و هم اعدامی. هم عفیفه و هم روسپی. در دنیای تئاتر هیچ چاقویی زبان سرخ را نمی برد و هیچ چماقی بر سر سبزی نمی نشیند. و این از ذات دموکرات آن ناشی می شود.  

روز عقیم بر پایه ماهیت آزاد اندیش و دموکراتیک تئاتر زاده شده و پس از دهه ها فراموشی تاریخی ما، سه زن از قلعه های معروف شهر نو را جان می بخشد تا اینبار ذهن هوشیار، فارغ از خشم و خشونت شرایط انقلابی و تفکر رشد یافته ی مخاطب امروز، دوباره شاهد جان دادن شان باشد. ولی اینبار از زاویه ای دیگر، زیست زنانه آنها را به نظاره بنشیند، با دردهای آنها مواجه شود، آرزوها و امیدهایشان را بشنود و در یک بستر فراجنسیتی، مابه ازای پری بلنده و دیگر زنان سوخته ی قلعه را در اجتماع امروز جستجو کند تا از  پس این تامل و تمرکز، حقیقت چهره بنماید.

در چنین شرایطی تنها تئاتر است که این جسارت و این امکان را دارد، که تیغ بیافکند بر زمینی که آن روزگار، جنایات هولناکی را در دل خود پنهان کرد. جنایاتی که ناشی از هیجان تغییر و تحول بود و در آن هیجان زدگی، کسی به فکر حوض بی آب ماهی ها نبود.  جامعه ی آن روز مسیر خود را به کوچه علی چپ زد تا در شاهراه عدالت و اندیشه و وجدان، گرفتار عذاب نشود. اما تاریخ همه ی راه ها و بی راهه ها را در نهایت به یک مسیر باز می گرداند. مسیری که گریزی از آن نیست. مسیری که مبدا در ذهن های بیدار جامعه دارد و مقصد در روشنای حقیقت.

تئاتر ذهن بیدار جامعه است. جستجوگری دقیق و حساس که دست می اندازد در لایه های زیرین اجتماع و پرده می درد از پلیدی هایی که نقاب ارزش بر چهره گرفته اند و بر جایگاه ارزش نشسته اند. تنها از پس این هنر بر می آید که نفرت و عفونت پنهان در پوسته ی خشونت را عیان کند تا هر انسانی حتی از تصور به آتش کشیدن زنی، یا لگد مال شدن مالنایی به وحشت بیافتد. وحشت از عملی که با چشمان بسته و خاموشی وجدان صورت می گیرد. تئاتر کفگیری است که دیگ زمانه را هم می زند و ته نشین ها را بالا می آورد تا حقیقت آنچه زیر لایه ها پنهان شده را عیان کند. و روز عقیم چنین می کند.

در نیمه اول اجرا، زنان قلعه به دنیای ما می آیند. در این نیمه  شاهد سیری دراماتیک در رخداد ها و لحظات اثر هستیم. آنها از گذشته آمده اند چون حرفهایی فراوانی برای گفتن دارند. اما در نیمه ی دیگر اجرا، شاهد روایت هستیم. اینجا متوجه مرگ آنها می شویم. مرگی که دیرزمانی است رخ داده و کسی نمی داند. و اینبار ماییم که به زمان آنها می رویم و مخاطب قصه شان می شویم. در این رفت و برگشت نبش قبری اتفاق می افتد و اجسادی بیرون کشیده می شوند که در روز مثله کردنشان هیچ کس فرصت حرف زدن به آنها نداد. هیچ کس پای درد دلشان ننشست. هیجان وضعیت انقلابی، خشم و عصبانیتی در مردم ایجاد کرده بود که زنان قلعه را جز تن هایی آلوده به گناه نمی دیدند. تن هایی پر از تنهایی. تن هایی که جان خسته، رنجور و ناچاری در کالبد شان با هر زهرخند مردی هرزه، مرگی هزارباره را می آزمود. جان های خسته ای که به جرم زن بودن، همواره جسم انگاشته شدند و چونان شئ دست به دست چرخیدند.

روز عقیم مخاطب خود را به روزگار قلعه می برد. به اطاق های رنجور قلعه، همان اطاقهایی که در عکسهای کاوه گلستان حجم آوار تنهایی را در آنها باید دیده باشید. روز عقیم ما را می برد پای بستر زنانی که جز مردان هوسباز، کسی به ملاقاتشان نرفت. و مثل همان عکسهای کاوه گلستان که چون سیلی به صورتمان می خورد، اینجا روز عقیم سیلی محکمی به صورت مخاطب خود می زند. تا بیاندیشیم که انسان بودن، پیش از زن بودن است و زن بودن پیش از فاحشه بودن. چیزی که در واقعه به آتش کشیدن قلعه، هیچ مرد خشمگینی به آن نیاندیشید. مردان خشمگینی که اول و آخر، فقط فاحشگی را در جسم آن زنان دیدند.

روز عقیم به کسانی فرصت حرف زدن می دهد که حرفهای بیشماری را به خود به گور بردند. حرفهایی که جیغ شدند و در هیاهوی جمعیت گم شدند. حرفهایی که دلمه بستند و در قلب ها سوختند. زنان بخت برگشته ای که پیش از اعدام و به آتش کشیده شدن، صدها بار در بستر هرزگی مردان سوخته بودند. و اینبار این جامعه بود که نمی دانست انتقام بدبختی هایش را از که باید بگیرد؟ دیواری کوتاه تر از دیوارهای قلعه پیدا نکرد. قلعه فقط یک اسم بود. قلعه نبود. نه برج و بارویی داشت و نه دیواری.  روزگاری بلند مردان به هوسرانی میهمان دیوارهای کوتاه و خانه های بی درش بودند و یک روز، ناگهان به خشم رانی ویرانش کردند. آنها چیزی را ویران کرده بودند که با دستان و چشمان خود، با تخیلات خود ساخته بودند. قلعه ملک زنان نبود. حرام سرای مردان بود و اگر آنروز چیزی باید به آتش کشیده می شد، نامردانی بودند که هیچ گاه فکر نکردند هیچ زنی نیست که در رویای داشتن مردی برای همیشه، مردی مانا، هر شب در تنهایی خود نسوزد، حتی اگر فاحشه بخوانندش. در خلوت و تنهایی زنان قله کریم آقایی بود که همه چشم به راه آمدنش بودند. کریم آقایی که آب توبه بر سرشان بریزد و سفید بختشان کند. کریم آقایی که آقا باشد، انسان باشد. اما مردی که در تنهایی زنان قلعه تمام امیدشان بود، سلاخی شد که تکه تکه تن تنهایشان را به تیغ نامردی اش درید.

همه ی آنچه گفته شد، کنار دروازه ورودی تئاتر روز عقیم بود. اما در پیکره این درام، همچنان معماری دیگری نیاز است تا اثری یکدست و یکپارچه ایجاد شود.

گاهی پای منطق و قراردادهای نمایشنامه می لنگد. گاهی شبهه قصه ها بر اندام اصلی اثر چیره می شوند. برای نمونه ماجرای کریم آقاست که بیش از اندازه پرداخت می شود و در تناقض با رویکرد اجتماعی متن قرار می گیرد. آنچه در ماجرای قلعه پیش آمد گناه یک تن نبود. گناه یک جامعه هیجان زده بود.

ماجرای مرده بودن زن ها با آنچه در نیمه ی نخست اجرا می بینیم سازگاری ندارد و نمایش در یک سوم انتهایی کمی زیاده گویی دارد. با این حال روز عقیم یک انتخاب هوشمندانه و متعهدانه است. اگر امروز همه از تئاتر متعهد حرف می زنند، باید روز عقیم را ببینند تا بدانند تئاتر باید به چه چیزی تعهد داشته باشد.

به زعم من روز عقیم نمایشی است که همچنان در حال شکل گرفتن است و شاید حسین کیانی در اجرای اثر کمی عجول بوده. بی شک این درام می تواند با نگرشی دیگر در ساختار، نمایشنامه درخشان سال نود و شش تئاتر ما باشد.


امید طاهری (عضو کانون ملی منتقدان تئاتر)




نظرات کاربران