در حال بارگذاری ...
روشن و آشفته پای میز نقد کمدی الهی، جلد برزخ کار ابرهیم پشت‌کوهی نشستند

پروانه و دریا تنها یک سمبول هستند

این هفته استثنائاً مصدومیت یک بازیگر باعث شد دوشنبه های نقد تئاتر روز سه شنبه دهم بهمن برگزار بشود که در آن رضا آشفته منتقد، پژوهشگر  و نویسنده و جواد روشن، منتقد، پژوهشگر و کارگردان به نقد و بررسی نمایش کمدی الهی، جلد برزخ نوشته و کار ابراهیم پشت کوهی نشستند و آشفته ایده آن را به دور از روزگار شهرهای مدرن دانست و جواد روشن هم تاکید کرد که این ایده ربطی به اثر جاودانه دانته ندارد اما هر دو موافق با اجرایش بودند که در مسیر دشواری تولید و اجرا شده است.

به گزارش کانون ملی منتقدان تئاتر ایران، در این نشست پشت کوهی، نویسنده نمایش کمدی الهی جلد برزخ در مورد چگونگی نوشتن این ایده گفت: کمدی الهی جلد برزخ 10سرفصل دارد که با توجه به آنها این اثر را ترتیب داده است.مانند فیلم ده فرمان کیشلوفسکی که از ده فرمان موسی گرفته شده است. او گفت: در کمدی الهی دانته عناوینی مانند خشونت، دزدی، جنایت، تجاوز و غیره آمده و بررسی شده که با توجه به جهان ذهنی خودش و از این تم ها برای ساختن قالب یک داستان مدرن استفاده کرده است.

او اضافه کرد: مقوله آشنازدایی که جزو آثار پست مدرن است در کارش نمودار است .جهانی با تصورات گذشته برهم میخورد و تماشاگر را با جهانی دیگر مواجه میکند.

 

نه اقتباس و نه برداشت آزاد

سید جواد روشن، منتقد در خصوص رابطه این اثر و کمدی الهی اثر دانته گفت: ما در کمدی الهی دانته با یک سفر خیالی مواجه هستیم که دانته به برزخ و دوزخ میکند و سرانجام بعد از مقابله با شیطان به بهشت میرسد و با خداوند روبرو میشود. در این سفر به دنیای پس از مرگ وی با افراد سرشناس مختلفی از قبیل ارسطو، سقراط، ابن سینا، هومر، اسکند مقدونی و.... مواجه می شود و ویرژیل که نماد عقل و منطق و بئاتریس که نماد عشق است او را همراهی می کند. در نمایش اقای پشت کوهی ما هیچ ارتباطی بین اثر ایشان و کتاب دانته پیدا نمی کنیم که بخواهیم اسم آن را اقتباس یا برداشت آزاد بگذاریم فقط کلید واژه هایی مثل خشونت، خیانت و.. است که الزاما و منحصرا به کمدی الهی محدود نمی شود.

ابراهیم پشت کوهی، کارگردان عنوان کرد: از اینکه در برداشت خود از کمدی الهی دانته چقدر بوده برایش دغدغه نبوده و در نظر داشته اثرش را به عنوان یک اثر مستقل که رابطه بینامتنی و شاخه ای با عناصر دیگر مانند سینما، رقص معاصر، و فضای ابزورد رابطه داشته باشد و در واقع کولاژی از نظر ساختاری شکل گرفته ، مبدا و مقصدی برایش وجود نداشته و ارتباط خاصی با کمدی الهی دغدغه اش نبوده است.

روشن ادامه داد: ما می توانیم بحث در خصوص یک اثر را از نام اثر شروع کنیم. عنوان یک اثر اولین درگاه ورودی است که مخاطب با آن با جهان نمایش روبرو می شود. خیلی وقت ها اسم یک نمایش نشان از قهرمان اصلی اثر دارد مثل هملت، اتللو، گاهی صفت اوست مثل خسیس و گاهی توضیحی و توصیفی در خصوص اثر. در اینجا به نظر من عنوان نمایش " کمدی الهی، جلد برزخ" بیش از هرچیزی کارکرد آشنایی زدایی دارد و اگر مخاطبی با شناخت از اثر دانته به دیدن این نمایش بیاید تمام ذهنیت او تغییر میکند و با یک اثر جدید مواجه میشود و در مجموع این خوب است چون ما با یک اثر مستقل مواجه هستیم که به میزان شناخت ما از اثر دانته هیچ ربطی  نخواهد داشت.

 

زنان و مساله قدیمی و امروزی

رضا آشفته، منتقد که ایده نمایش کمدی الهی جلد برزخ را مرتبط به آزار و اذیت زنان می داند، گفت: آنچه در این نمایش نشان داده می شود نسبتی با روزگار زنان شهرهای بزرگ و مدرن ندارد مگر اینکه در شهرهای کوچک و روستاها همچنان شوهر و برادر زنی بخواهند یک زن را این گونه مورد آزار قرار دهند که رفتن او به کنار دریا این همه دردسر آفرین باشد که این خود مقدمه شک بشود و بعد امتحان زن با فرستادن یک مرد غریبه به خانه یشان و در نهایت هم کشتن زن رقم بخورد... این داستان می تواند کلیشه و تکراری باشد و برخی از زنان تماشاگر در اچرای تالار ناظرزاده با این نوع داستان ارتباط نگرفته اند.

ابراهیم پشت کوهی اینکه نگاه به زن در شهرها و مکانها ی مختلف چگونه است موضوع این نمایش نیست و محوریت ندارد. او افزود: عناصری مانند پروانه و دریا تنها یک سمبول هستند.هم چنین در بین گفتگوهایش ازتماشاگری گفت که دکترای هنرهای تجسمی از فرانسه دارد که او هم اشاره به محدودیت برای زن در آنجا کرده منتهی نه به صورت فیزیکی بلکه به گونه های دیگر یعنی امروزه در فرانسه یا حتی امریکا این محدودیتها وجود دارد. کارگردان کمدی الهی جلد دوزخ گفت: مسئله نمایش محدودیتها برای جنس زن صرفا کتک زدن یا آزار فیزیکی نیست.و حتی مسئله نمایش فراتر از بحث زن بلکه انسان است و ان خشونتی که مرد را هم دربرمیگیرد و برای همین نقش زن را مرد بازی میکند.

روشن در خصوص محتوای اثر گفت: بحث خشونت علیه زنان و قربانی شدن آن ها موضوعی است که همیشه قابل طرح بوده است و چه در جامعه ما در گذشته و حال و چه در جامعه جهانی موضوعی قابل طرح است هرچند شاید شکل ظاهری آن در زمان ها و جوامع مختلف تغییر کند و به نظر من آقای پشت کوهی به موضوعی پرداخته است که می تواند موضوعی به روز باشد.

او اضافه کرد: همواره بین فرم و محتوا یک رابطه وجود دارد و معمولا این محتواست که فرم را به ما پیشنهاد میدهد. در اینجا باید ببینیم آقای پشت کوهی در انتخاب این فرم از اجرا به دنبال چه چیزی بوده است و چرا این شکل از اجرا را انتخاب کرده است. هرچند به نظر من و در این اجرا دغدغه شکلی و فرمی ایشان بر محتوا قالب است.

پشت کوهی افزود: من مدافع حقوق زنان نیستم و تنها اثری خلق کردم برای بشریت. رویای یک انسان با جنسیت زن را نشان دادم که چگونه سرکوب میشود و نادیده انگاشته میشود و به تسخیر در می آید؟

این نمایشنامه نویس گفت: ظاهر آدمهای نمایش مدرن است اما پس کراوات و کت و شلوار دیدگاه باستانی وجود دارد. الگوهای رفتاری کهن که از آرس و پوز پوزئیدون شکل گرفته و به هیچ وجه تغییر یافتنی هم نیست. شاید شکل خشونت فرق میکند.  خشونت و تفکر خشونت بار وجود دارد، فرقی نمیکند مرد ایرانی، ونانی و یا آمریکایی باشد. و زن که بر اساس آفرودیت شکل گرفته که نماد عشق است و چگونه این عشق از بین میرود و سرکوب می شود و چگونه پای عاشق را می بندد و نمی تواند حرکت کند. بر اساس کهن الگوهای یونگ و بحث روانکاوانه است و مثلث  3 گانه شکل میگیرد. آرس. پوزئیدون و آفرودیت که در تمام دنیا قابل بسط است. حتی اگر قصه امروز شکل نگرفته باشد اما مسئله همیشگی ست مانند قصه اتللو که بسیار قدیمی ست اما مسئله شک و حسادت همیشه هست. شاید خشونت در جامعه مدرن امروزی نباشد اما در لایه های ذهن وجود دارد.

او گفت: نمایش من رئالیسم نیست و ساختار رئالیستی ندارد و حتی به الگوهای رئالیسم وفادار نیست. این نمایش ساختار پست مدرن دارد و با توجه به این جهان مورد بررسی است. مقوله بدن شاعرانه را در اجرا مهم می داند که بازی بازیگر مجید کشاورز بدن و رفتار بدنی را در اثر تقویت بخشیده. او مسئله تماشاگر که ذهنش را برای اثرش مشغول کند، مهم دانسته و به همین دلیل تماشاگر را وارد نمایش میکند تا از منفعل بودن جلوگیری کند. مانند اینکه در روزمره آدمها ناخواسته وارد بازیهایی می شوند و سرنوشتشان عوض می شود. تماشاگر با آمدن روی صحنه نمایش قربانی می شود و هدف کارگردان دوری از منفعل بودن تماشاگر است. او به اجراهای باکو اشاره کرد که زنها مرد پوش شدند و بسیار مورد پسند تماشاگران واقع شده اند.هم چنین در چند ماه آینده خبر از اجرا در اتریش و مجارستان داد که گفت مسئله نمایشش جهانی ست.

 

فضای مینی مالیستی

ابراهیم پشت کوهی در مورد فاصله گذاریی گفت که در نمایشش ایجاد کرده و هم چنین مسئله نمایش پیشنهاد تازه ای برای فرم است و افزود: فرمالیستها فرم و محتوا را دو روی یک سکه میدانند حتی تارو پود نمیدانند و سکه را با هر دو روی سکه باید دید.

او گفت: باید آموخت که میشود با چهار پایه که تنها ابزار برای تمرین نمایش است چگونه نمایش بسازیم؟ چگونه جهانی جدید خلق کنیم و در مرحله بعد ارتباط ان با ادبیات و سینما و رقص و ترکیب بندی و غیره و به لحاظ محتوا ذات خود خشونت مهم است نه الزاما زن.

بنابرگفته پشت کوهی، ما در اینجا با یک فضای مینی مال در صحنه و دکور مواجه هستیم که فضای بیشتری به حضور بازیگران و دیده شدن آن ها میدهد. ما به دنبال استفاده از ابزاری بوده ایم که خیلی نوورانه هم هست. در این نمایش بازیگران از قابلیت های خوب بدنی و حضور صحنه ای برخوردار هستند و تلاش شده است تا ارتباط ها بر اساس زبان بدن باشد از همین رو استفاده از کلمه به حداقل میزان خود رسیده است. این اثر قصه گو نیست و بیشتر بر پایه یک وضعیت شکل گرفته است و به قربانی شدن زنی می پردازد که در فضای محدود و خشن مردانه بین همسر و برادر خود گیر افتاده است. انتخاب بازیگر مرد به جای بازیگر زن نیز علاوه بر اینکه به لحاظ محدودیت های اجرایی حضور زن در صحنه، دست کارگردان را باز می گذارد یک کارکرد مفهومی نیز دارد و آن این است که گاهی  زن حتی از فیزیک و جسم زنانه خود نیز محروم است.

روشن در پاسخ به اظهارات ابراهیم پشت کوهی در خصوص اینکه این اثر یک پیشنهاد جدید در اجرا هست، گفت: هیچ چیز جدیدی در این اثر به لحاظ فرمی و شکلی وجود ندارد. بحث فضای مینی مال و استفاده خلاقه از عناصر و اکسسوار صحنه بارها مورد استفاده قرار گرفته. همچنین استفاده از رقص، مولتی مدیا و ... در تئاتر نیز چیز جدیدی نیست ولی آنچه اهمیت دارد چگونگی استفاده از امکانات و عناصری است که بارها و بارها و به اشکال مختلف مورد استفاده قرار گرفته است و به نظر در اینجا آقای پشت کوهی تلاش کرده است تا استفاده خلاقه ای از امکانات و ابزار مختلف در راستای محتوای اثر داشته باشد.

آشفته هم اجرای نمایش کمدی الهی جلد چهارم را یک اجرای دشوار دانست که در آن سعی شده هماهنگی دقیقی بین عناصر نمایشی نامتجانس صورت گیرد و در آن از سینما، رقص مدرن، ادبیات کهن، و تئاتر نوین و مانند اینها به درستی بهره مند شده است و در نهایت مخاطب در تالار ناظرزاده کرمانی کمتر به تماشای این اثر می نشیند. شاید همان ایده مانع از چنین اتفاقی شده باشد و شاید هم مخاطب تماشاخانه ایرانشهر اصلا با چنین کاری سر سازگاری ندارد.

روشن هم این اجرا را مناسب برای یک تالار بلک باکس دانست که برای مثال اگر در تالار سایه و چهارسو و یا مولوی اجرا شود بهتر می تواند در دسترس مخاطب باشد و تاثیرگذارتر عمل کند.

پشت کوهی هم اشاره کرد که در این تالار اغلب برای دیدن چهره ها می آیند و یا اینکه برایشان مهم است که تئاتر قصه گو باشد در حالیکه این اجرا بدون بازیگر چهره و قصه هست و هدف هم پرداختن به فرمی است که می خواهد مخاطب را به چالش بکشد. همچنین او تاکید کرد که اجرا مسیر خودش را می رود و اگر حالا در جذب مخاطب ناموفق بوده ممکن هست در جای دیگر موفقیت شامل حالش بشود. و شاید او به اشتباه این نمایش را برای این تالار انتخاب کرده که در آینده باید به دور از این شرایط ه دنبال تکرار اجرایش باشد.

در این نشست پژمان دادخواه، پژوهشگر و مدرس نیز به استفاده از حضور و مشارکت تماشاگران در جریان اجرا اشاره کرد که می تواند اتفاق نابی در تئاتر ما باشد و حتی حضور یک تماشاگر به عنوان بازیگر چهارم که جذابیت و تاثر اجرا را مضاعف می گرداند.

 

جمع بندی

رضا آشفته هم در جمع بندی با اشاره به بد شانسی این در جذب مخاطب و از سوی دیگر توقی نمایش مثل آب برای شکلات از پشت کوهی به عنوان درام نویس و کارگردانی یاد کرد که در این بیست اخیر همواره کارهایش علاوه بر بندرعباس در تهران هم اجرا شده و در ادامه برخی از آنها به شهرستان ها و اجراهای خارج از ایران هم رسیده اند و این نشانه دشواری مسیر پیش روی اوست. امید که جامعه هنری ما قدردان چنین هنرمندانی باشند که دلبسته فرهنگ جامعه هستند و در این مسیر دارند آینده فرهنگی کشورمان را رقم می زنند.

او در ادامه نمایش را موفق دانست چون هم برخی دارند با آن مخالفت می کنند و با اندیشه اش بحث و جدل دارند که چرا مردها این طوری اند و زنها آن طوری اند و برخی هم موافق با این نظرگاه و فرم اجرایی اند بنابراین نمایش کمدی الهی جلد برزخ همه را به چالش خوانده و این همه را با تراوشات فکری مواجه می کند و این همان هدف عمده ای است که از تئاتر انتظار می رود و اینکه کمتر کسی نسبت به ان بی تفاوت می ماند بنابراین درصد موفقیت اثر هم بیشتر خواهد شد.

نمایش «کمدی الهی؛ جلد برزخ» تازه‌ترین اثر ابراهیم پشت‌کوهی، اجراهای خود را در سالن استاد ناظرزاده‌کرمانی تماشاخانه ایرانشهر از دهم دی‌ماه با پخش صحنه هایی از فیلم‌ بلیش را بکش اثر کوئنتین تارانتینو آغاز کرده. این نمایش با اقتباسی آزاد از «کمدی الهی»، اثر سترگ دانته، شکل گرفته است.

مجید کشاورز، رضا دریایی و بهنام پانیزه در «کمدی الهی؛ جلد برزخ» به عنوان بازیگر ایفای نقش می‌کنند که مجید کشاورز با وجود شکستگی دست و مصدومیت همچنان بعد از سه شب استراحت به حضور در این اجرا ادامه می دهد.

دیگر عوامل نمایش عبارتند از: گاتا عابدی (مشاور شخصیت‌شناسی آرکی‌تایپ)، حسن جودکی (مجری طرح)، الهه برادران (دستیار و برنامه‌ریز)، غزل لوری (منشی صحنه)، ابراهیم پشت‌کوهی (طراح صحنه و نور)، مقدی شاهمیریان (طراح لباس)، بهرنگ عباس‌پور (آهنگساز)، یاسمن آوخ، عماد زارعی (خوانندگان)، ساناز دریایی (عکاس و طراح پوستر) و احمدرضا حجارزاده (امور رسانه).

ابراهیم پشت‌کوهی پیش از این، نمایش «کمدی الهی؛ جلد دوزخ» را در سالن موزیکاتئاتر باکو (آذربایجان) روی صحنه برده بود و در ادامه سفرهای خارجی اش آن را در مجارستان و اتریش اجرا می کند.




نظرات کاربران